ФАКТЧЕКИНГ: ФЕЙКЛАРНЫ НИЧЕК АЕРЫРГА?

Бүген, 26 ноябрь, дөньякүләм мәгълүмат көне билгеләп үтелә. Мәгълүматның төрлесе була, һәр күргән әйбергә ышанырга кирәкми. Без хәзер сезнең белән ничек фейкны дөрес яңалыклардан аерырга икәнен өйрәнербез.

Бүгенге көндә тарала торган хәбәрләрдә төп ресурс – игътибар. Фейклар исә нәкъ менә шуны эләктерергә тырыша да инде. Алар очраклы түгел: һәр элемент – синең критик фикерләвеңне урап үтү өчен ясалган.

1) Эмоциягә басым ясау

Фейк тыныч стильдә язылмый: ул сине шок хәленә кертү, куркыту, ачуыңны чыгару өчен төзелгән. Көчле эмоцияләр аналитик фикерләүне сүндерә.

Эмоция – алдау коралы.

2) Ышандырырлык детальләр өстәү

Фейклар еш кына «профессиональ» язылган булып күренә: рәсми логотип, «фактларга» охшаш саннар, исемсез «белгечләр» фикере. Бу алым детальләр ышаныч уяту өчен махсус сайлана.

3) Контекстны яшерү

Чын видео яки цитатаны башка вакыйгага «ябыштырып» була. Контекст булмаганда хәтта реаль кадр да манипуляциягә әйләнә.

4) Тикшереп булмый торган чыганаклар

«Белгечләр әйтә…», «Галимнәр раслаган…», «Чыганак хәбәр итте…». Кем ул белгеч? Нинди тикшеренү? Кайда ул документлар? Дәлилсез чыганак ул мәгълүмат түгел.

5) Күп тапкыр кабатлау

Фейк төрле каналлар аша кабат-кабат таратыла, шунлыктан ул «популяр факт» төсле күренә. «Күп кеше әйтә икән, димәк дөрес», дип уйларга мәҗбүр итәләр.

Ә ул «күп кеше» ботлар булырга мөмкин.

10–15 секундлык фактчекинг

• Хәбәр кинәт эмоция тудырса, пауза ясап уйла.
• Чыганакны тикшер. (Кем язган? Бу кеше/каналга ышанып буламы? Элек алар дөрес мәгълүмат биргәнме?)
• Зур әһәмиятле яңалык бер генә җирдә чыкмый. (Бу хакта тагын кемнәр яза? Башка чыганакларның фикере нинди?)
• Фото/видеоны тикшер. (Фото кайчан чыккан? Ничек кулланылган? Нинди вакыйгага карый?)
• «Кемгә файдалы?» дип сора. (Фейкның һәрвакыт максаты бар: куркыту; нәфрәт тудыру; товар саттыру; канал үстерү; фикер формалаштыру)

Мини-челлендж: инфо-иммунитетны ныгыту

Бер атна дәвамында түбәндәгеләрне үтәп кара:

1. Тикшерелмәгән хәбәрне беркемгә җибәрмә.

2. Репост алдыннан 10 секунд пауза яса.

3. Көненә бер фейкны табып, аның ничек эшләвен анализла.

7 көннән соң син манипуляцияне бер караштан ук таный башлаячаксың.