АВГУСТ: ФАЙДАЛЫ ҺӘМ ТӘМЛЕ ЯШЕЛЧӘ, ҖИЛӘК-ҖИМЕШЛӘР СЕЗОНЫ

Тәрәзә артында кояшлы, эссе көннәр торган арада, безнең организм җиңел, аз калорияле һәм шул ук вакытта тәмле ризыкларга мохтаҗ. Җәйнең соңгы аенда рационга, һичшиксез, витаминнарга бай һәм энергия өсти торган сезонлы яшелчә, җиләк-җимеш керергә тиеш. Ниндиләре? Хәзер барларбыз!

Балачактан ук безгә яшелчә һәм җиләк-җимешнең файдасы турында әйтә килделәр. Беренче чиратта, алар организмны витамин һәм минераллар белән баета. Бу чынлап та шулай, тик алар һәрберсе үз сезонында гына файдалы икәнен бик азлар беләдер, мөгаен. Истә тотарга кирәк, үз табигый циклы нигезендә өлгергән сезонлы җиләк-җимеш, яшелчә организмга максималь файда китерә. Аларны кыю рәвештә эшкәртелмәгән килеш кулланырга һәм организмның алардан зыян күрүенә курыкмаска кирәк.

Кибетләрдә елның теләсә кайсы вакытында төрле продуктлар табарга була. Шуңа күрә күпләр хәзер аларның файдасы турында уйлап та бирми. Әмма болай эшләү бер дә дөрес түгел, чөнки белгечләр сезонлы продуктларның файдасын күп тапкыр раслады. Алар нитрат, пестицид һәм артык ашлама кертмичә өлгерә. Мондый яшелчә, җиләк-җимеш, нигездә, сатып алучыга якын төбәкләрдән китерелә һәм аларны саклау вакытында синтетик балавыз белән эшкәртергә кирәкми.

Август аенда базардан нәрсә сатып алырга?

1. Баклажан – җәйге сезонның популяр яшелчәсе. Аннан искиткеч ризыклар әзерләргә мөмкин, шулай ук, кышка да консервацияләргә була.

Баклажанны юка, куе-зәңгәр, кара тышчалысын сайларга тырышыгыз. Әлеге яшелчәнең барлык файдалы матдәләре нәкъ менә кабыгында, шуңа күрә ризык әзерләгәндә аны әрчемәскә тырышыгыз.

Баклажан – аз калорияле, шул ук вакытта клетчатка, кальций, магний, натрий, калий, фосфор, тимер, В1, В2, В5, РР витаминнарына бай яшелчә. Соңгысы – никотин кислотасы, ул тәмәкене ташларга теләүчеләргә бик файдалы!

2. Август аенда шулай ук кабак «туганнарының» сезоны башлана: кабачки, патиссон һәм цуккини. Бу продуктлар организм тарафыннан җиңел үзләштерелә, шуңа күрә кечкенә балаларга да, ашказаны белән проблемалы кешеләргә дә туры килә. Аларда каротиноид, зеаксантин һәм лютеин күп. Әлеге яшелчәләрдә аз калория, аларны диетада уырган кешеләр рационына кертү дә урынлы. Шулай ук кабачки, патиссон һәм цуккини күрү сәләтен сакларга булыша, катарактаны үстерүгә комачаулык итә.

3. Тагын бер үзебездә үсә торган файдалы, популяр яшелчә – кишер! Күпләр аның күзләргә кирәк икәнен яхшы белә, өстәвенә кишердә А витамины күп булу сәбәпле, ул тирене эластик һәм матур итә икән. Әлеге яшелчә майлар белән яхшырак үзләштерелә, шуңа күрә кишер салатына грек йогырты яки каймак өстәргә киңәш ителә. Шулай ук сезонлы кишерне куллану ялкынсынуларга каршы көрәшергә булыша. Белгечләр әйтүенчә, көненә бер тапкыр ашалган кишер өлкән яшьтәге кешеләрнең йөрәк өянәге куркынычын 60% ка диярлек киметә.

4. Тышкы кыяфәте һәм исе – помидор сыйфатын билгеләү өчен төп критерий. Помидорда май бөтенләй юк дәрәҗәсендә, калориялелек — көндезге норманың 1% чамасын тәшкил итә, ә шикәр микъдары — 3%. Бу яшелчә шулай ук ликопин матдәсенә бай, ул исә яман шештән сакланырга булыша. Кызык, әмма ликопин термик эшкәртү вакытында җимерелми, шуңа күрә помидорлар яңа килеш тә, теләсә нинди ризыкта да төрле халәттә дә файдалы үзлекләрен югалтмый.

5. Кыярның 95-97% ы судан тора, анда күп кенә файдалы матдәләр: В1, В2, В3, А, С витаминнары, кальций, тимер, фолий кислотасы һәм магний бар. Ул шулай ук галл, кумарин кислоталары-көчле антиоксидантларга бай. Сүз уңаеннан, кыярларда шикәр юк диярлек, ә бер яшелчәнең калориялелеге — көндезге норманың якынча 1 % тәшкил итә.

6. Августның иң популяр сезонлы җиләк-җимешләренең берсе - ул, әлбәттә, баллы һәм иртә өлгерә торган шәфталу (персик). Алар безнең базарларга кояш илләреннән –  Әрмәнстан, Әзәрбәйҗан, Үзбәкстаннан килә.

Өлгергән шәфталудан, һичшиксез, тәмле һәм көчле ис бөркеп торырга тиеш. Әгәр сезнең мөмкинлек бар икән, җимешне урталай бүлеп, ашап карагыз. Кагыйдә буларак, алсу һәм ак эчлесе – баллы, сарысы сусыл һәм хуш исле була. Әлеге җиләк-җимеш каты булса – өлгермәгән, ә артык йомшак булса, чери башларга яки транспортлау нәтиҗәсендә бозылган булырга мөмкин. Шәфталу – гемоглобинны арттыру һәм иммунитетны ныгыту өчен менә дигән җиләк-җимеш. Шулай ук ул нерв системасы һәм күз күреме өчен дә файдалы!

7. Гадәттә, кибет киштәләрендә нектариннарны ел дәвамында табарга мөмкин, ләкин нәкъ менә августта аларга бәяләр төшә. Базарларда һәм супермаркетларда Үзбәкстаннан кайткан яңа уңышның аеруча хуш исле сортлары барлыкка килә.

Бу җиләк-җимешнең составында витаминнар (A, B, C, E, K төркемнәре); минераллар: калий, тимер, кальций, магний, марганец, фосфор, цинк; туенган, су сибелмәгән һәм юылмаган гади май кислоталары керә.

Кызыклы факт: озак вакыт нектаринны селекция юлы белән тапканнар, дигән сүз йөрде. Ләкин тора-бара галимнәр әлеге җиләк-җимешнең персикның табигый эволюциясе нәтиҗәсендә килеп чыгуын ачыклаган.

8. Иң яхшы һәм баллы абрикослар безгә августта Әрмәнстаннан китерелә. Бөтен дөньяга популяр "Шалах" абрикосы (аны шулай ук "Ереванский" яки "Лимон" дип атыйлар) искиткеч тәмле, аеруча сусыл һәм хуш исле. Сүз уңаеннан, мондый абрикосларның сөяге иттән бик җиңел аерыла.

Шулай ук безнең базарларга татлы абрикосларны Краснодар өлкәсеннән дә китерәләр: август уртасы – әлеге файдалы җиләк-җимешнең сезоны.

Абрикосның барлык файдалы үзлекләрен санап чыгу кыен.Чөнки ул – витаминнарның һәм минералларның чын хәзинәсе. Абрикос ашказаны-эчәк тракты проблемаларыннан интегүче кешеләргә файдалы булачак. Шулай ук составта фосфор һәм кальцийнең күп күләмдә булуы продуктны сөякләр өчен дә файдалы итә. Ул шулай ук кандагы гемоглобин дәрәҗәсен күтәрә, баш мие эшчәнлегенә, хәтер активлыгына уңай тәэсир ясый. А витамины исә күз күремен яхшырта.

9. Август шулай ук, әлбәттә, инжир сезоны! Беренчеләрдән булып безнең якларга әлеге җиләк-җимеш Израильдән, аннары Кырымнан килә. Алга таба баллы сортлар Әрмәнстан, Төркия, Әзәрбәйҗаннан кайтартыла. Кырым инжиры ике төрле була: шәмәхә һәм ак. Беренчесе киң таралган, ә икенчесе чынлыкта күпкә татлырак һәм тәмлерәк, шуңа күрә аны сайларга киңәш итәләр. Сатып алганда инжирның коры һәм ярасыз булуына игътибар итегез. Җәрәһәтләнгән җимешнең үзенчәлекле тозлырак исе була – сатып алмагыз. Инжир авырулардан соң тиз аякка басарга булыша, ашкайнату процессын яхшырта, йөрәк-кан тамырлары системасының эшен көйли, бавырның корректлы эшләвенә йогынты ясый, хәтта ютәлләгәндә дә ярдәмгә килә...

10. Бу көньяк чибәрләре – августның төп хиты. Җәй азагында базарга бик сусыл, хуш исле һәм гаҗәеп баллы үзбәк кавыннары китерелә. Өлгергән җимешләр, һичшиксез көчле, баллы һәм хуш исле булырга тиеш. Шулай ук аларның койрыкларына игътибар итәргә кирәк: коры, ләкин шиңмәгән булса, сатып алырга мөмкин. Сүз уңаеннан, нәкъ менә кавын барлык җиләк-җимеш белән дә диярлек бик яхшы яраша.