ТРЕНДТА – ТАТАР ТЕЛЛЕ TELEGRAM

Берничә ай элек Telegram мессенджерының татарчага тәрҗемәсе гамәлгә керде. Хәзер яраткан платформабызны туган телдә кулланып була. Моның әһәмияте нидә, яшь буынны җәлеп итәме һәм нинди үзенчәлекләре бар? Әлеге эшне башлап җибәрүче, гамәлгә ашыручы – РӨСТӘМ ХӘЙРУЛЛИН белән әңгәмәдә без татарча Telegram интерфейсы турында сөйләштек.  

• Үзегез белән бераз таныштырып китегез әле.
Безнең командада бүгенге көндә 2 тәрҗемәче.
Мин – Рөстәм Хәйруллин. IT-белгеч, финтех юнәлешендә эшлим. КФУның Хисаплау математикасы һәм мәгълүмати технологияләр инcтитутын (ИВМиИТ) тәмамладым.
Рәсим Хөсәенов КФУның Мәгълүмати технологияләр һәм интеллектуаль системалар институтында (ИТИС) бакалавр белеме алды. Шул юнәлеш буенча (программалау) эшли.

• Telegramны татарчага тәрҗемә итү идеясе каян барлыкка килде? Ничек башланды бу эш?
Telegram башка мессенджерлардан уңайлырак интерфейслы булуы, тизрәк эшләве белән аерылып тора, шуңа ул күпләрнең төп аралашу коралына әйләнде. Безнең исә аны татар телендә итү теләге барлыкка килде. Telegram 2018 елда үзенең тәрҗемә платформасын булдырды. Һәм мин беренче булып анда татар телен теркәдем, ә димәк сылтамаларда кулланылучы адрес өчен "tatar" исемен үземә алып кала алдым. Ул чакта Android өчен төп терминнар гына тәрҗемә ителде һәм эшчәнлек тукталды. Үземә куллану өчен булган кадәре җитә иде. 2021 елда Рәсим һәм Раил абый Гатауллин (Белем.ру һәм Татнетны үстерү фонды директоры) да платформада актив рәвештә үз тәкъдимнәрен яза башладылар, һәм аларны карап, кабул итеп барырга тырыштым. «Тулысынча тәрҗемә итәргә кирәк» дигән максат әле узган елның декабрендә генә куелды. Android өчен тулы тәрҗемә август башында әзер булды, а iPhone өчен – сентябрь ахырында.

• Филологлар белән бергә эшләндеме? Нинди авырлыклар белән очраштыгыз? 
Юк, безнең тәрҗемәдә филологлар катнашмады. Һәм без үзебез филолог булмасак та, телне белү дәрәҗәбез югары дип саныйм. Моңа өстәп, без тәрҗемә эшендә яңа кешеләр түгел, 2010 елдан башлап ВКонтактеның татарча интерфейсын актуаль халәттә тотуда катнашабыз.
Авырлыкларга килгәндә, Telegram бөтен урынын да тәрҗемә итәргә бирми. Кайбер урыннары кулланучының иминлегенә бәйле булганга күрә (тәрҗемәдә авторлар теләсә нәрсә яза ала), аларны рәсми тәрҗемәләргә генә үзгәртергә рөхсәт ителә. Кайбер җирләрдә кушымта сүзләрне системаныкыннан ала (мәсәлән, Androidта ай исемнәре белән шулай) яки тәрҗемә платформасында күрсәтми. Шуңа тәрҗемәне 100% дип санап булмый.
Татарчага тәрҗемә итәргә тотынган һәр кешегә мәгълүм факт — һәр терминга да татарчасын табу бик кыен. Шуңа без мөгез чыгарып тормыйча, күпчелек очракта татарларның үзара сөйләменә таянып эшләдек, кеше инде ияләшкән сүзләрне кулланырга омтылдык. Шул исәптән, күп кенә терминнар рус телендәгечә калды (батарея, энергия, верификация), кайберәүләрен бераз яраклаштырдык (блоклау, дерелдәү, шифрлау), кайберләре инглизчә калды (онлайн, сторис, био). Без алынма сүзләр кулланудан курыкмыйбыз. Тик шул ук вакытта кайберәүләр тәкъдим иткән иске татар теле сүзләрен кабул итмибез. Ни өчен дигәндә, интерфейстагы текст кешегә үзенең барлыгын белдермәсә яхшырак. Әгәр текст сине «төртелеп калырга» мәҗбүр итә икән, бу тәрҗемәне никадәр уңайлы дип атарга була?

• Бүгенге көндә эш тулысынча тәмамланганмы? Әллә төзәтәсе җирләр бармы әле?
Telegram ай саен яңарып тора, яңа функционал үзе белән һәр платформага тәрҗемә ителергә тиешле 100-200 тирәсе яңа юл алып килә. Кыскасы, бу эшнең ахыр чиге юк, проект даими алып барылырга тиеш. Бүгенге көндә Android һәм iPhone өчен мобиль кушымталар 99% тәрҗемә ителгән, һәм без аларны актуаль халәттә тотарга тырышабыз. Хәзерге вакытта компьютер өчен версияләрне эшләү төгәлләнеп килә.

• Кулланучылар кабул итмәгән, аңлый алмаган сүзләр булдымы? Тәрҗемә иткәндә өр-яңа сүзләр уйлап чыгарырга туры килдеме?
«Сторис» сүзе белән авырлык килеп чыкты. Инглизчәдә актив кулланылучы «story» сүзенә яңа мәгънә бирелде. Эксперимент рәвешендә бер төркем кулланучыга «такмаза» сүзен куеп карадык. Аны яратып куллана башлаучылар булса да, негатив фикерләр күбрәк булды, шул сәбәпле ул сүздән баш тарттык. Күп фикерләшүләрдән соң, аның бу яңа мәгънәсенә тулысынча туры килә торган адекват тәрҗемә буларак «хәл» сүзе генә калды. Тик хәтта бу сүзне интерфейста кулланырга чакыручы кешеләр дә аның сөйләм телендә «story» мәгънәсендә кулланылмаячагын таныдылар. Тагын «вакыйга», «мизгел» һәм гомумтөрки вариант булган «хикәя» сүзләрен алып була иде, тик алар да сөйләм теленә кереп китмәячәге аңлашыла. Шул сәбәпле, алынма сүзне кулланырга булдык.
Androidның тәрҗемәсе әзер булганы турында игълан биргәннән соң, җаваплар шактый ешайды. Һәр тәнкыйтьне тыңлап, килешкән урыннарын төзәтеп барабыз. Килешмәсәк, фикерләшәбез, һәр як үзенең вариантын якларга тырыша. Шулай итеп, бәхәстә иң кулае җиңеп чыга.

• Telegramның татарча булуы нигә мөһим? Яшүсмерләр өчен актуальмы, ничек уйлыйсыз?
Телеграмның татарча булуының мөһимлеге турында блогер Ләйлә Лерон шәп әйткән иде. Син кайда гына булсаң да, ни белән генә шөгыльләнсәң дә, синең кулыңда һәрвакыт телефон бар. Кеше көненә бер тапкыр булса да Telegramга кереп чыга. Әгәр интерфейс татар телендә булса, кулланучы өчен бу татар телен онытмаска, күреп торырга өстәмә мотивация булып тора. Безнең фикеребезчә, татар телендә уңайлы интерфейс булдыру башка программа һәм кушымталарны да тәрҗемә итү өчен зур адым булып тора, чөнки татар телендә аңлаешлы терминнар барлыкка килсен өчен бу зур этәргеч.
Telegramның татарча булуы бигрәк тә яшүсмерләр өчен актуаль дип саныйбыз. Хәзер татарлыкка мода арта: татарча сөйләшүчеләр, татар телендә язулы киемнәр киючеләр үзләре аерым бер субкультура кебек. Яшүсмерләр үзләренә игътибар җәлеп итәргә, аерылып торырга ярата. Шуңа телефон экранында татарча интерфейс күргәннәр сорау бирмичә калмый.
•  Гомумән, Telegramның киләчәге бармы, нигә ул шундый популяр?
Telegram популярлыгының сере – уңайлыкта. Аны бөтен җайланмага да урнаштырып була, синең бөтен мәгълүматың синхронлаштырыла, реклама юк диярлек дәрәҗәдә. Һәм, әлбәттә, яшьләр арасында бик популяр, ягъни синең бөтен дусларың, дус-ишләрең монда.

Фото авторы: Рәфидә Галимҗанова